Referendum 1798

In 1798 konden de Nederlandse burgers stemmen per referendum over de Staatsregeling voor het Bataafsche Volk. Ze stemden er mee in en daarmee was de eerste Grondwet een feit. Ook op Texel konden de Stemgeregten Burgers zich laten registreren en hun namen zijn bewaard gebleven.

Een mooi document natuurlijk, al staan er slechts enkele honderden mensen op deze Texelse lijst. Er waren namelijk nogal wat beperkende factoren, die lokaal soms wat anders werden opgevat:

• Alleen mannen vanaf 20 jaar
• Minimaal twee jaar vaste verblijfplaats voorafgaand aan het referendum
• Met uitzondering van wie geen burgerrechten had, in de gevangenis zat, onder curatele stond, failliet was, “pro deo” leefde in tehuizen (arm of bejaard) of anderszins afhankelijk was van armenkassen.
• Onduidelijkheid rond dienstbaar personeel
• In de praktijk waren militairen ook uitgezonderd, kregen geen toestemming om de kazerne te verlaten enz.

Verder mochten vreemdelingen stemmen als ze minimaal tien jaar een vaste woon- en verblijfplaats in de Republiek hadden. Ten slotte diende er een verklaring afgelegd te worden voordat er werkelijk gestemd kon worden:
'Ik houde het Bataafsche Volk voor een vrij en onafhankelijk Volk, en beloof aan Het zelve trouw. Ik verklaar mijnen onveranderlijken afkeer van het Stadhouderlyk Bestuur, het Foederalismus, de Aristocratie en Regeeringloosheid. Ik beloof, dat ik, in alle myne verrigtingen, het zy als stemöeffenend Burger, het zy als Kiezer, alle de voorschriften der Staatsregeling getrouwelyk zal opvolgen, en nimmer myne stem geeven aan iemand, wien ik houde te zyn een Voorstander van het Stadhouderlyk, Foederatief of Aristocratisch Bestuur.’

Op dit moment ben ik bezig met de transcriptie van de lijst van stemgerechtigden op Texel, die op het eerste gezicht vooral namen van gezagsdragers, katholieken en doopsgezinden bevat. Uiteindelijk kwamen er op het eiland 175 mannen in 10 grondvergaderingen bijeen om te stemmen. Daarvan waren er 147 voor en 28 tegen het ontwerp van de Staatsregeling. Ver hoefden ze daarvoor niet te reizen. Er waren drie grondvergaderingen in Den Burg, twee in Oosterend, twee in Oudeschild, twee in Den Hoorn en een in De Koog. De Waal ontbreekt opvallend genoeg, terwijl in De Koog toch ook een kleine bijeenkomst met slechts 15 personen werd gehouden.

Bronnen: J. de Jong Democratie in kinderschoenen, twee referenda over de eerste Nederlandse grondwet 1797-1798; Parlement.com; RAA Inventaris van het archief van de gemeente Texel, 1440-1926 inventarisnr. 7 en 57
Afbeelding Wikimedia Commons afkomstig uit het Rijksmuseum